Szczodraki. Tradycyjne wypieki na Gody i Trzech Króli

 

6 stycznia w tradycji chrześcijańskiej przypada święto Trzech Króli, za których symbolicznie uważa się Kacpra, Melchiora i Baltazara . Dzień ten oznacza zakończenie 12-dniowego okresu Godów – czasu między wigilią Bożego Narodzenia, a Świętem Trzech Króli.
W czasie Godów świętowano, ucztowano, nikt nie pracował. W ten sposób obłaskawiano bóstwa rodzinne i domowe oraz bóstwa urodzaju, po to, by zapewnić sobie dobrobyt w całym nowym roku. Gody otwierały bowiem rok obrzędowy. Zjadano i darowano wówczas rozmaite produkty niosące podwójną symbolikę: powiązane ze środowiskiem bóstw, czyli lasami i wodami -sfera sacrum i powiązane ze środowiskiem człowieka i ziemią przez niego ujarzmioną – środowiskiem oswojonym przypisanym do sfery profanum. Sfera profanum związana jest szczególnie ze zjawiskiem Szczodrego Daru, czyli wypiekami. Pieczywo miało od wieków magiczną moc. Darowanie pieczywa oznaczało więc życzenie urodzaju i eliminacji groźby głodu.
Jednym z podstawowych wypieków Godowych były Szczodraki, które podawano już w Święto Godowe, czyli pierwszy wieczór Godów – wigilię 24 XII, a wcześniej w wigilię 21 XII – szczególnie dzieciom, jako istotom uznawanym za nie w pełni społeczne, będące jedną nogą w zaświatach, podobnie jak osoby starsze. Szczodraki były gestem szczodrości  i wróżyły szczęście, dobrobyt, zdrowie. Miały one kształt zwierząt lub ludzi, a także serc, gwiazd, krzyżyków.
Według badaczy postaciowe kształty Szczodraków są echem ofiar składanych bóstwom w zamierzchłej przeszłości.  Później Szczodraki miały kształt podkowy, precelka, rogala, okrągłej lub podłużnej bułeczki. Przygotowywano je z najlepszej mąki, czasem nadziewano – kapustą kiszoną lub serem. Zależnie od regionu pieczono je na Wigilię, na Nowy Rok lub na Trzech Króli – jednym słowem na dzień, kiedy spodziewano się kolędników. Ponieważ Szczodraki miały swoją symbolikę – pieczono je takie, jaki był miniony rok. Gdy był urodzajny, lepiono duże rogale z białej mąki nadziewane serem, farszem mięsnym lub kapustą z grzybami. Jeśli zaś rok był biedny, bułeczki były malutkie, z mieszanej mąki, często bez nadzienia.

 

 

W moim rodzinnym domu  szczodraki były wypiekane na dzień Trzech Króli na bazie ciasta kruchego lub drożdżowego. Z nadzieniem z kapusty, jabłek i jajek, z grzybami i kapustą, z mięsem i ze słodkim serem. Zwyczajem francuskim do jednego szczodraka zawsze wkładany był migdał – komu się trafi taki szczodrak zostaje królową lub królem dnia! W tym roku podam szczodraki z ciasta kruchego z nadzieniem z kapusty i jabłek z majerankiem. Kto trafi na migdał?!

Kruche szczodraki z kapustą, jabłkami i majerankiem
ciasto
2 szklanki mąki – tortowej i białej orkiszowej bio po połowie
50 g miękkiego masła
50 g gęsiego tłuszczu
2 łyżki kwaśnej śmietany
1 żółtko i 1 jajko
1 łyżeczka soli

nadzienie
500 g białej kapusty
3 kwaśne jabłka
majeranek
2 łyżki klarowanego masła
1/2 szklanki wody
sól i pieprz do smaku
migdał

Mąki przesiewamy do miski, dodajemy masło i gęsi tłuszcz. Siekamy nożem i łączymy tłuszcze z mąką. Dodajemy śmietanę, żółtko, jajko i sól. Szybko zagniatamy elastyczne ciasto. Zawijamy je w folię spożywczą i wkładamy do lodówki na kilka godzin – ja zostawiam je na całą noc.

Kapustę kroimy, przekładamy na sito, płuczemy. Do garnka wkładamy masło, dodajemy kapustę i trochę wody. Dusimy ją aż zmięknie. Jabłka obieramy, ścieramy na tarce i dodajemy do kapusty, doprawiamy solą i pieprzem, dodajemy majeranek, wlewamy wodę i dusimy razem kilka minut. Odstawiamy do przestygnięcia.
Piekarnik nagrzewamy do 200 st. C.
Na blacie podsypanym mąką cienko wałkujemy partiami ciasto, wykrawamy dowolny kształt, nadziewamy kapustą z jabłkami, sklejamy i układamy na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Do jednego szczodraka wkładamy migdał. Smarujemy je mlekiem lub rozkłóconym jajkiem i pieczemy 20 minut. Są pyszne na ciepło i na zimno. Szczodrze częstujemy nimi bliskich i przyjaciół, sąsiadów i kolędników!

Zapraszam też po przepis na francuski deser Trzech Króli – Galette des rois!- klik!

26 thoughts on “Szczodraki. Tradycyjne wypieki na Gody i Trzech Króli

  1. Usłyszałam o nich dopiero nie dawno. Lubie takie potrawy z tradycją i historią. Gdyby były wegańskie to bym ich spróbowała 😉

    • Ervisha,
      niestety dawniej weganizmu nie znano. I trudno oczekiwać, że kuchnia staropolska to uwzględni…
      Pozdrawiam!

  2. Przepiekne te szczodraki i jaka ciekawa nazwa i historia. Uwielbiam takie opowiesci 🙂

  3. Szczodraki z takim nadzieniem, to coś dla mnie

  4. Piekłam różne paszteciki, pierożki , ale szczodraków jeszcze nie, choć niektóre i ciasto i farsze miały identyczne czy podobne.Czas upiec takie szczodraki 🙂

    p.s staropolskie potrawy bardzo prosto przerobić na wegańskie, wegetariańskie ba ogrom taka jest bez przerabiania nawet, kiedyś długie były okresy postu i oprócz ryb jedzono to co teraz weganie jedzą( bo często nawet nabiału i jajek w tym okresie nie jadano). Jeden z wegańskich blogerów pokazuje ogrom takich przepisów zbierając je najczęściej od Pań z wiejskich kół gospodyń

    • Alu, to czas na szczodraki!
      Każdy pewnie robił podobne nadzienia – do pierogów, do naleśników…
      A przerabianie potraw na wegańskie zostawiam każdemu osobno. Mój blog nie jest blogiem wegańskim.

      • ja wiem Aniu, że twój blog nie wegański , ja tylko chciałam Ervish podpowiedzieć , A szczodraki chyba będą 6 stycznia 😀

        • Alu, a ja tylko wyjaśniam, że nie mogę zadowolić wszystkich na raz…
          Cieszę się, że upieczesz szczodraki!

  5. nie znałam i tego przepisu i tradycji, bardzo ciekawe:)

  6. Wyglądają dobrze jadłabym

  7. Szczodraki i u mnie królowały na Trzech Króli, podoba mi się Twoje nadzienie z jabłkiem. Pysznie wyglądają w tym koszyku.
    Miłego!

  8. Wyglądają bardzo apetycznie! Piękne zdjęcie!

  9. Fajne te szczodraki, nie słyszałam o takiej tradycji, ale bardzo mi się podoba 🙂

  10. No pychota, nie znałam – zrobię sobie z pewnością!

  11. Bardzo ciekawa jest ich tradycja. Ciągle się człowiek czegoś uczy:-)
    Chętnie ich spróbuję:-)

  12. wszystko pięknie. Ściągam zmodyfikowany na wegetariański przepis na szczodraki. Same Szczodre Gody są świętem słowiańskim sprzed panowania KK na naszych terenach. I nie maja nic wspólnego z Wigilią i Świętem Trzech Króli. Raczej to kościół zapożyczył sobie te święta i dopasował do swoich teorii.
    Szczodre Gody zaczynają się w dzień przesilenia zimowego 22 grudnia. Jest to najkrótszy dzień w roku i dawał hasło do rozpoczęcia radości, bo już gorzej nie będzie 😉 Teraz tylko lepiej, jaśniej i dostatniej. Zabawy trwały ok. 2 tygodni i kończyły się ok. 5 stycznia gdy już Nowy Rok (God) się na tyle dobrze zadomowił aby zająć się przyrostem dnia na spokojnie. Słowianie w czasie tych świąt kolędowali z gwiazdami, częstowali się zapasami zgromadzonymi w poprzednim roku, życzyli sobie nawzajem aby nowy God był równie szczodry jak stary. Dziękowali staremy Godowi za szczodrość i życzyli nowemu aby był taki sam. 🙂

Skomentuj Fabryka Czasu Ulotna Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Wyrażam zgodę na przetwarzanie adresu e-mail podanego przy rejestracji na stronie http://kuchennymidrzwiami.pl przez Annę Kamińską w celach marketingowych, w tym również w celu marketingu bezpośredniego. Wiem, że w każdej chwili będę mógł wycofać zgodę.